ГАРЧИГ 1 ОРШИЛ........................................................................................................................ 3 2 ЭРСДЛИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ ............................................................................... 3 2.1. Эрсдэл, нөлөө, нөлөөллийн ялгаа...................................................................... 3 2.2. Байгаль орчны эрсдлийн үнэлгээний зорилго ................................................... 5 2.2.1. Химийн бодис ашиглах болон үйлдвэрлэх төсөл ....................................... 5 2.2.2. Физик аюул үзүүлж болзошгүй төсөл........................................................... 6 3 эрүүл мэндэд үзүүлэх эрсдлийн үнэлгээний хамрах хүрээ, аргазүй ...................... 9 3.1. Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчны эрсдлийн үнэлгээний хамрах хүрээ .......... 9 3.2 Асуудлыг тодорхойлох үе шат .......................................................................... 12 3.2.1 Хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөх асуудлыг тодорхойлох ............................ 12 Өртөгчийг тогтоох ................................................................................................. 13 Химийн бодисыг тодорхойлох.............................................................................. 13 Бохирдол тархах замыг тогтоох........................................................................... 14 3.2.2 Байгаль орчны эрсдэлийн үнэлгээ............................................................. 14 Экологийн өртөгчдийг тодорхойлох..................................................................... 15 3.2.3 Химийн бодисыг тогтоох............................................................................. 16 3.3 Өртөлтийн үнэлгээ............................................................................................. 16 3.3.1 Хүнийн эрүүл мэндийн өртөлтийн үнэлгээ ................................................ 16 3.3.2 Байгаль орчны өртөлтийн үнэлгээ ............................................................. 24 Загас, усанд чөлөөтэй сэлэгч сээр нуруутан амьтад, усны ургамлын өртөлтийн үнэлгээ ................................................................................................................... 24 Эх газрын болон усны амьтдын бие дэх бохирдуулагчийн тунг тооцоолох...... 24 3.4 Хоруу чанарын үнэлгээ ..................................................................................... 25 3.4.1 Хүний эрүүл мэндэд учруулах хоруу чанарын үнэлгээ............................. 25 Хортой нөлөө үзүүлэх босго түвшин бүхий химийн бодисууд.............................. 25 Хортой нөлөө үзүүлэх босго түвшингүй химийн бодисууд ................................... 25 Хоруу чанарын лавламж хэмжээ............................................................................. 26 3.4.2 Экологид учруулах хоруу чанарын үнэлгээ............................................... 31 3.5 Эрсдэл тодорхойлох.......................................................................................... 32 3.5.1 Хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх эрсдлийг тооцоолох, түүний тайлбар........ 32 Босго түвшингүй бодисуудын эрсдлийн тооцоолол (хавдар үүсгэгч бодис)........ 32 3.5.2 Байгаль орчны эрсдлийн тодорхойлолт, түүнийг тайлбарлах................. 35 2 3.6 Хүний эрүүл мэндийн болон байгаль орчны эрсдлийн үнэлгээний тайлангийн онцлог........................................................................................................................... 36 Хавсралт 1...................................................................................................................... 38 4 ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧНЫ БҮРДЭЛ ХЭСГҮҮДЭД АГУУЛАГДАХ ХИМИЙН БОДИСЫН АГУУЛАМЖИЙГ ТААМАГЛАХ АРГА........................................................... 38 I. Хүний эрүүл мэндийн үнэлгээний аргачлал........................................................ 38 A. Химийн бодисыг тогтоох ................................................................................... 38 i. Ус ..................................................................................................................... 38 ii. Загас................................................................................................................ 38 iii. Агаар ............................................................................................................... 39 iv. Хөрс................................................................................................................. 39 v. Бараа бүтээгдэхүүн ........................................................................................ 40 Зураг 1.Хүний эрүүл мэндийн эрсдлийн үнэлгээ хийх бүдүүвч зураглал ................... 10 Зураг 2.Байгаль орчны эрсдлийн үнэлгээ хийх бүдүүвч зураглал .............................. 11 Зураг 3. Хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөх хүчин зүйлүүдийн хамаарал......................... 13 Зураг 4 http://www.popstoolkit.com веб сайт .................................................................. 20 Зураг 5. Хорт хавдар үүсгэдэггүй бодисын өдөрт авах тунг тооцоолох...................... 20 Зураг 6. Хорт хавдар үүсгэдэггүй бодисын өдөрт авах тунг тооцоолох томъёог сонгох ......................................................................................................................................... 21 Зураг 7 Усаар авах өдөрт авах тунг тооцоолох томъёо............................................... 21 Зураг 8 Хүлээн авагчийн үзүүлэлт................................................................................. 22 Зураг 9 Хорт хавдар үүсгэдэг бодисын өдөрт авах тунг тооцоолох ............................ 23 Зураг 10. АНУ-ын Байгаль орчны яамны Эрсдлийн мэдээллийн төвлөрсөн системээс хоруу чанарын лавламж хэмжээг сонгож авах жишээ.................................................. 28 Зураг 11. АНУ-ын Хорт бодис ба хорт бодисоос шалтгаалсан өвчний бүртгэлийн агентлагийн (ATSDR, 2008) мэдээллийн сангаас хоруу чанарын лавламж хэмжээг сонгож авах жишээ ......................................................................................................... 30 Зураг 12 Канадын Эрүүл Мэнд (Health Canada (2009b) мэдээллийн сангаас хоруу чанарын лавламж хэмжээг сонгож авах жишээ........................................................... 31 Зураг 13 Налуугийн фактор............................................................................................ 34 Хүснэгт 1. Эрүүл мэндийн эрсдлийн үнэлгээ (ЭМЭҮ) болон байгаль орчны эрсдлийн үнэлгээ (БОЭҮ) -ний түлхүүр асуулт................................................................................ 6 Хүснэгт 2. ОАЭҮ-ний хэсэгт тавигдах түлхүүр асуултууд............................................... 7 Хүснэгт 3 Эрсдлийн матрицийн жишээ ........................................................................... 8 Хүснэгт 4. Жишээ: Өртөгч амьтдын төлөөлөл болгон сонгосон зэрлэг амьтад ......... 16 Хүснэгт 5. Хүний эрүүл мэндийн өртөлтийг тооцоолох тэгшитгэл .............................. 17